Đạo diễn Lương Đình Dũng vừa chia sẻ những cảm xúc sâu lắng khi đề cập đến đề xuất mua bản quyền phim Xẩm Đỏ của Ninh Bình. Đây là một tác phẩm hiếm hoi tôn vinh giá trị của di sản hát Xẩm, một loại hình nghệ thuật truyền thống độc đáo.
“Đó thực sự là một cảm xúc rất tự hào và thi vị đối với cá nhân tôi”, ông nói. Ông vẫn nhớ lại quãng thời gian đã phải rất cố gắng và kiên quyết để theo đuổi bộ phim, với lòng đam mê Xẩm và tình yêu với nghệ thuật truyền thống. Xẩm Đỏ được thực hiện khi nghệ nhân Hà Thị Cầu đã ở vào tuổi 95, gần như đó là một cuộc chạy đua với thời gian.
Ông luôn tâm niệm rằng, trong âm nhạc dân gian, các nghệ nhân ngoài tiếng hát thì họ còn như những cuốn sách ẩn chứa nhiều điều quý giá đã chắt lọc mà chúng ta cần lưu giữ, bảo tồn. “Nếu chúng ta chậm trễ thì thực sự đó là điều có lỗi, khi những ‘báu vật nhân văn sống’ không có nhiều thời gian để chờ đợi”, ông nói.
Lắng nghe và cảm thụ một nghệ nhân dân gian cất tiếng hát, chúng ta có thể thấy cả một cuộc sống được chuyển động trong đó. Đó là điều cần phải lưu giữ cho thế hệ mai sau. Về nguồn cảm hứng đặt tên bộ phim là Xẩm Đỏ, ông cho biết âm nhạc thực sự có thể ẩn chứa rất nhiều hình ảnh và cả màu sắc hội hoạ trong đó nữa.
“Trong âm nhạc dân gian, tôi thấy cả những bầu trời truân chuyên sâu lắng và cũng đầy sôi động. Âm nhạc dân gian mang cả những ký ức thời gian, cả gió, đất và nước, rất nhiều điều tuyệt vời và thú vị”, ông nói. Với hát Xẩm, nếu phác hoạ bằng màu sắc thì ông cảm nhận loại hình nghệ thuật này thiên về gam màu nóng. Điều đó đã khiến ông đặt tên phim là Xẩm Đỏ.
Xẩm Đỏ là bộ phim âm nhạc đầu tiên không dùng lời bình, và ông cho biết đã thực hiện rất công phu. “Tôi không dùng thủ pháp nào cả, hoàn toàn là tự nhiên theo cách tôi phải đuổi theo âm nhạc và nhân vật từ đầu đến cuối bộ phim”, ông nói. Trong thế giới quan nghệ thuật của mình, ông luôn xem âm nhạc, tranh, thơ là nguồn cảm hứng sáng tác hình ảnh.
Quá trình thực hiện bộ phim kéo dài gần 2 năm để quay và phải 4 năm sau Xẩm Đỏ mới hoàn thành. Ông cho biết đó là cả một câu chuyện làm phim về di sản, mà có lẽ với di sản nào cũng có thể gặp tình huống tương tự.
“Chúng tôi dự kiến sẽ quay trong vòng một tháng nhưng khi gặp gỡ nghệ nhân Hà Thị Cầu, tôi biết điều này là không thể”, ông nói. Nghệ nhân Hà Thị Cầu dù nắm giữ linh hồn của hát Xẩm nhưng cụ không phải là một nghệ sĩ biểu diễn. Việc nói, cười hay bất kỳ điều gì mà đạo diễn muốn đều làm mất đi tính tự nhiên của bộ phim.
Ông cũng chia sẻ về những kỷ niệm đặc biệt trong quá trình thực hiện bộ phim, như khi dây đàn bị đứt, hay khi các cảnh mưa cũng vậy, họ làm mưa mãi không xong thì bất chợt cơn mưa đến. Hình ảnh bộ phim không chỉ về nghệ nhân mà còn sinh động với miền quê mộc mạc ở Yên Mô, Ninh Bình. Chợ quê, hoa gạo, bến đò trên sông, cùng sự xuất hiện của nhiều nghệ nhân hát xẩm.
“Tôi đã không sử dụng diễn viên mà phải chờ đợi những phiên chợ”, ông nói. Ông may mắn tìm được một phiên chợ đơn sơ nhưng đẹp đến mê muội, hoa gạo, con đường cong cong trong chiều… Mỗi khuôn hình giống như một mô tả văn học và đều có ý nghĩa ở phía sau nó.
Ngoài Xẩm Đỏ, ông đã từng thực hiện 6 tác phẩm hề chèo nổi tiếng. Ông cho rằng để là một đạo diễn điện ảnh thì cái gốc đi lên và thấm đẫm trong hành trang nghệ thuật vẫn phải từ những tác phẩm văn học, nghệ thuật dân tộc.
