Nghỉ hè là khoảng thời gian để trẻ em nạp lại năng lượng, bồi đắp kỹ năng và sống trọn trong những trải nghiệm thực tế. Tuy nhiên, với không ít gia đình, đây lại là giai đoạn ‘mệt mỏi’ nhất trong năm. Nguyên nhân không chỉ bởi sự đảo lộn nhịp sống sinh hoạt trong gia đình mà còn là nỗi lo con trẻ đang ngày một lún sâu vào thế giới mạng, nơi tưởng chừng chỉ để giải trí nhưng lại âm thầm dẫn tới nhiều hệ lụy khó lường.

Trường hợp của chị L.T.P. (phường Bồ Đề, Hà Nội) là một trong hàng trăm gia đình đang loay hoay với câu chuyện ‘trẻ và chiếc điện thoại thông minh’. Chị P. cho biết, sau gần 2 tháng nghỉ hè, các con chị bắt đầu có dấu hiệu thay đổi tính cách, nói chuyện hay cáu gắt, làm việc qua loa, chỉ mong nhanh chóng quay lại với điện thoại hay tivi. Đặc biệt, cô con gái lớn 12 tuổi luôn dính chặt lấy chiếc điện thoại, đến mức ăn uống hay đi vệ sinh cũng không rời tay.

Theo bác sĩ Nguyễn Như Mạnh, Thạc sĩ Tâm lý học lâm sàng, việc lạm dụng internet và trò chơi điện tử có thể gây ra những tác động tiêu cực đến sức khỏe tâm thần. Nghiện game và internet có thể dẫn đến các rối loạn tâm thần như trầm cảm, lo âu, căng thẳng kéo dài. Ngoài ra, điều này còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng giao tiếp xã hội, gây rối loạn giấc ngủ, mất ngủ và làm suy giảm hiệu quả học tập cũng như công việc.

Tiến sĩ Đặng Hoàng Ngân, chuyên gia tâm lý học phát triển trẻ em và thanh thiếu niên, cảnh báo rằng trẻ em sử dụng mạng xã hội có nguy cơ bắt chước hành vi xấu lan truyền trên mạng, hình thành niềm tin lệch lạc về giá trị đạo đức, giá trị sống. Một số trẻ tin rằng, mạng xã hội là nơi chứa mọi lời giải, thậm chí coi người nổi tiếng là ‘kim chỉ nam’ về tư duy và hành vi hay tin rằng, sự giàu có là mục tiêu tối thượng.

Trong khi đó, theo PGS.TS Nguyễn Trọng Lưu, Phó Chủ tịch Hội Phục hồi chức năng Việt Nam, tình trạng sa sút trí tuệ tưởng chỉ xảy ra ở người cao tuổi, nhưng ngày càng có nhiều người trẻ có biểu hiện suy giảm trí nhớ, kém tương tác xã hội và đang bước vào ngưỡng sa sút trí tuệ sớm.

Để giúp trẻ không lún sâu vào thế giới mạng, các chuyên gia tâm lý khuyên rằng cha mẹ nên đồng hành, trò chuyện và định hướng để trẻ sử dụng công nghệ một cách an toàn, lành mạnh. Thay vì kiểm soát gắt gao, cha mẹ nên tạo điều kiện để con tham gia những hoạt động ý nghĩa như thể thao, học năng khiếu, kỹ năng sống, hoạt động cộng đồng.

Cha mẹ cũng nên xây dựng thời gian biểu linh hoạt nhưng hợp lý, cân bằng giữa giải trí, vận động thể chất, đọc sách và sinh hoạt ngoài trời. Nếu nhận thấy trẻ có dấu hiệu thay đổi hành vi như cáu gắt, lo lắng, hay rối loạn giấc ngủ, kém tập trung, ngại giao tiếp, buồn chán, học tập sa sút, cha mẹ cần nhanh chóng tìm đến chuyên gia tâm lý.

Thái Lan đang phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng sức khỏe tâm thần nghiêm trọng khi hơn 13 triệu người được chẩn đoán mắc các vấn đề tâm lý. Theo Báo cáo Y tế Thái Lan 2025, hiện có 13,4 triệu người Thái mắc các vấn đề về sức khỏe tâm thần hoặc rối loạn tâm thần, chiếm hơn 27% dân số trưởng thành. Đáng chú ý, tỷ lệ tự tử đã tăng liên tục trong thập kỷ qua, đặc biệt ở nhóm tuổi từ 15 đến 29.

Một trong những nguyên nhân hàng đầu dẫn đến tình trạng này là áp lực học tập. Giới trẻ Thái Lan, đặc biệt ở nhóm tuổi từ 15 đến 29, đang phải đối mặt với một môi trường giáo dục cạnh tranh khốc liệt. Kỳ vọng cao từ gia đình và nhà trường có thể dẫn đến căng thẳng kéo dài, lo âu và trầm cảm. Bên cạnh đó, nỗi sợ bị bỏ lại phía sau trên mạng xã hội cũng là một yếu tố quan trọng. Trong kỷ nguyên số, mạng xã hội trở thành thước đo giá trị bản thân của nhiều người trẻ. Việc liên tục so sánh mình với những hình ảnh lý tưởng, thường không có thật, trên mạng xã hội có thể gây ra cảm giác không đủ tốt, cô lập và lo lắng.

Tiến sĩ Kraisit Narukhatphichai, bác sĩ tâm thần và giám đốc điều hành của Bệnh viện Manarom, cho rằng tác động tiêu cực của mạng xã hội, như những bình luận xúc phạm và bắt nạt trên mạng, góp phần làm trầm trọng thêm tình trạng trầm cảm ở thanh thiếu niên. Bạo lực gia đình là một vấn đề nhức nhối khác, gây ra những tổn thương sâu sắc về mặt tinh thần cho các nạn nhân, đặc biệt là trẻ em và thanh thiếu niên. Môi trường gia đình không an toàn, căng thẳng có thể dẫn đến các vấn đề tâm lý kéo dài, ảnh hưởng đến khả năng đối phó với áp lực cuộc sống.

Những kỳ vọng xã hội quá mức cũng góp phần vào cuộc khủng hoảng. Xã hội Thái Lan, với những giá trị truyền thống và các chuẩn mực ngầm, đôi khi đặt ra những áp lực lớn lên cá nhân, khiến họ cảm thấy khó khăn khi không thể đáp ứng. Báo cáo Y tế Thái Lan 2025 cũng lưu ý rằng nhóm trung niên (từ 45 đến 59 tuổi) báo cáo mức độ hạnh phúc thấp nhất, cho thấy sự mong manh về cảm xúc trong giai đoạn chuyển tiếp của cuộc sống.

Mặc dù 33% người dân Thái có mức hiểu biết cao về sức khỏe tâm thần, nhưng các quan niệm sai lệch vẫn tồn tại phổ biến. Việc tự tử vẫn bị nhiều người coi là dấu hiệu của sự yếu đuối, phản ánh sự kỳ thị kéo dài đối với các vấn đề tâm lý. Để giải quyết vấn đề này, các chuyên gia khuyến nghị cần tập trung vào việc nâng cao nhận thức, cải thiện khả năng tiếp cận dịch vụ và xóa bỏ những định kiến còn tồn tại.

Các chiến dịch giáo dục công cộng cần được đẩy mạnh để truyền tải thông điệp đúng đắn, giúp cộng đồng hiểu rõ hơn về các rối loạn tâm thần và khuyến khích người bệnh mạnh dạn tìm kiếm sự hỗ trợ chuyên nghiệp. Cải thiện khả năng tiếp cận các dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần là yếu tố then chốt. Hiện tại, số lượng chuyên gia và cơ sở vật chất chuyên biệt vẫn còn hạn chế. Do đó, cần đầu tư mạnh mẽ vào việc đào tạo thêm bác sĩ tâm thần, nhà tâm lý học và nhân viên xã hội.

Đối với giới trẻ từ 15 đến 29 tuổi, những người đang đối mặt với áp lực học tập và ảnh hưởng từ mạng xã hội, các chương trình hỗ trợ tâm lý trong trường học và đại học cần được triển khai rộng rãi. Cuối cùng, việc thúc đẩy lối sống lành mạnh thông qua các hoạt động thể chất và tinh thần như yoga, thiền, hoặc trị liệu nghệ thuật cũng sẽ góp phần đáng kể vào việc cải thiện sức khỏe tâm thần tổng thể của người dân.

Sức khỏe tâm thần đang trở thành một vấn đề quan trọng và cấp thiết trong xã hội hiện đại. Theo các nghiên cứu gần đây, các vấn đề sức khỏe tâm thần như trầm cảm và lo âu không chỉ ảnh hưởng đến tâm trí mà còn làm tăng nguy cơ mắc các bệnh mãn tính như bệnh tim mạch, tiểu đường và các vấn đề về tiêu hóa. Tình trạng căng thẳng kéo dài và các vấn đề sức khỏe tâm thần có thể làm suy yếu hệ miễn dịch, khiến cơ thể dễ bị nhiễm bệnh hơn.

Ở Việt Nam, số người gặp vấn đề về sức khỏe tâm thần đang tăng cao. Theo số liệu của Bộ Y tế, tỷ lệ mắc rối loạn tâm thần thường gặp là 14,9% dân số, tương đương với gần 15 triệu người. Trong đó, trầm cảm và lo âu chiếm tỷ lệ cao, lên đến 5-6% dân số. Điều đáng chú ý là trẻ em cũng không ngoại lệ, với khoảng 12% trẻ em có nhu cầu về các dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần.

Tiến sĩ Ngô Xuân Điệp, giảng viên Khoa Tâm lý, Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn TP Hồ Chí Minh, chỉ ra rằng stress, rối loạn lo âu, trầm cảm, rối loạn ám ảnh cưỡng chế, rối loạn ám ảnh sâu, kiệt sức nghề nghiệp,… là các bệnh tâm lý phổ biến hiện nay. Ông cũng nhấn mạnh rằng trong xã hội hiện đại, mỗi người thường có rất nhiều mối quan hệ, đóng nhiều vai trò khác nhau, dẫn đến áp lực và stress.

Để cải thiện sức khỏe tâm thần, có nhiều phương pháp được áp dụng, bao gồm liệu pháp hóa dược, liệu pháp tâm lý, liệu pháp sốc điện. Bác sĩ Nguyễn Thúy Nga, Khoa Nội thần kinh, Bệnh viện Hữu Nghị (Hà Nội), khuyến cáo rằng bệnh tâm thần có thể phòng ngừa được nếu có kiến thức và phát hiện sớm. Hạn chế và loại trừ các sang chấn tâm lý, tạo môi trường sống lành mạnh là cách phòng ngừa hiệu quả.

Ngoài ra, Tiến sĩ Ngô Xuân Điệp cũng cho rằng có nhiều cách để cải thiện sức khỏe tinh thần của bản thân, như trò chuyện, chia sẻ, thư giãn, du lịch, nghe nhạc, khiêu vũ, học những môn nghệ thuật yêu thích… Những cách này có thể tạo cảm xúc tích cực, từ đó sinh ra các hoocmone tốt, giúp người bệnh chữa lành. Việc chăm sóc sức khỏe tâm thần không chỉ là trách nhiệm của mỗi cá nhân mà còn đòi hỏi sự quan tâm và hỗ trợ từ gia đình, cộng đồng và xã hội.

Nhìn chung, sức khỏe tâm thần đang trở thành một vấn đề cấp thiết và cần được quan tâm nhiều hơn. Việc hiểu biết về các vấn đề sức khỏe tâm thần, nhận biết các dấu hiệu và có biện pháp can thiệp kịp thời sẽ giúp giảm thiểu rủi ro và cải thiện chất lượng cuộc sống cho mỗi người.